Özel Öğrenme Güçlüğü
Tanımı
Amerikan Psikiyatri Birliğinin (APA 2001) tanımına göre özel öğrenme güçlüğü
zekâsı normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlere göre yaş, zekâ
düzeyi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda okuma, matematik ve yazılı
anlatım düzeyinin beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir
bozukluktur. Okuma bozukluğu, yazılı anlatım bozukluğu, matematik bozukluğu ve başkatürlü adland
ırılamayan öğrenme bozukluğu alt gruplarını içerir. APA tarafından
geliştirilmiş sınıflandırma sistemi olan DSM-IV’de (Diagnostic and Statistical Manual ofMental Disorders) “ö
ğrenme bozuklukları” terimi kullanılmış, bu sorunun çocuk ruh
sağlığı ve hastalıkları kapsamında ele alınması gerektiği belirtilmiş ve sağaltımın bir
parçası olarak özel eğitim verilmesi gereği vurgulanmıştır.
Özellikleri
Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler, öğrenmede çok önemli olan bilgiyi işleme sürecinin (bilginin alınması, düzenlenmesi, bellekte depolanması ve iletilmesi) birk
ısmında ya da hepsinde sorun yaşayabilirler. Bilgiyi işleme süreci dört aşamadan oluşmaktadır.
Dil Alanı: Özel öğrenme güçlüğünde hızlı verilen işitsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşanmaktadır. Bu durum okuma güçlüğü yaşanmasının nedenlerinden birini oluşturmaktadır. Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerde konuşmanın gecikmesi, sözcük
dağarcığının yaşa uygun olmaması dikkat çekicidir. Bu bireyler sözcük bulmada, bilinenobjeleri, eylem sözcüklerini isimlendirmede, ses ya da hecelerin ard
ışıklığını (şeftali-feştali vb.) öğrenmede, sözcükleri doğru telaffuz (para-pala vb.) etmede, basit kafiyeli sözcükleri(taç-maç vb.) ö
ğrenmede zorlanır. Hikâye anlatmaya veya dinlemeye ilgi duymaz. Sesler ile ses sembolleri arasındaki bağlantıları öğrenmesi yavaştır. Sözcüklerdeki benzeşensesleri (kız-kıs, mal-nal, kar-gar vb.) algılayamaz. Bir sözcüğü seslerini ya da hecelerini(m-s-a, kel-i-me vb.) yanlış ayırır. Kısa bir süre önce öğrendiği bir sözcüğü tanıyamaz yada okuduğu bir sözcüğü daha sonra gördüğünde tanımakta güçlük çeker. Yaşıtlarına oranladaha fazla okuma hatası yapar, okuma hızı düşüktür ve yüksek sesle okumaktan kaçınır.Bir metni okurken, satır, sözcük, hece, ses atlar, okuduğunu tekrar okur ve okuduğu yeri kaybeder. Okurken ya da yazarken bazı sesleri, (b-d-p, m-n, f-v vb.) karıştırır. Gördüğü sessembolü, sayı ya da sözcükleri (15-51, 6-9, b-d, ve-ev, ne-en vb.) ters okur ve yazar.
Yazarken sözcüklerdeki seslerin sırasını (elma-emla vb.) karıştırır. Bir yazılı metinde aynı sözcüğü farklı biçimlerde yazar. Yeni sözcükleri öğrenmede zorlanır. Dili hızlı bir şekilde işlemede (ne söylendiğini, ne istendiğini anlayamama gibi) sorun yaşar. Okuduğunu ve dinlediğini anlamada, düşüncelerini düzgün cümleler kurarak ve yazarak ifade etmede güçlük yaşaması nedeniyle okuma, yazma ve kompozisyon ödevlerini yapmada isteksizdir. Ders esnasında not tutma ve tahtada azılanları vb. defterine geçirmede zorlanır.
Algısal Alan: Özel öğrenme güçlüğü olan bireyde eşleştirme (benzerlik, farklılık),sınıflandırma (boyut, renk ve şekillerine göre objeleri sınıflama) ve sıralama (büyükten küçüğe sıralama vb.), sözel yönergeleri karıştırma, uyaranları sınıflandırma, gruplandırma, sıralama, mekanı algılama güçlükleri ile yön karıştırma (kitabı ters tutma, ayakkabıları tersgiyme) güçlükleri vardır.
Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerde görsel ve işitsel algı sorunları (ayrımlaştırma, figürzemin,hafıza alanlarında), dokunsal algı sorunları (dokunarak ayrımlaştırma ve tanımada güçlük çekme) ve kinestetik algı sorunları (dans, ip atlama gibi aktivitelerde zorlanma,mekânsal algı güçlükleri, mekânda yönelme, pozisyonu algılamada zorluk çekme, yönbulmakta zorlanma) görülmektedir.
Kavramsal Alan: Özel öğrenme güçlüğünde görsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşandığından ses sembolü, renk, sayı ve geometrik şekilleri öğrenme ve ayırt etme güçleşmektedir. Bu güçlüğe sahip bireyler, zaman, mekân ve yön kavramlarını öğrenmede yaşına uygun oyunları anlamada zorlanırlar. Akıl yürütme ve sorun çözmede güçlük çeker, yeni becerileri yavaş öğrenirler. Basit matematik işlemleri yaparken kâğıtve kaleme ya da parmak hesab
ına gereksinim duyar, sayıların ardışıklığını, matematik sembollerini (+, x gibi) karıştırırlar. Çarpım tablosunu öğrenmede, matematik terimlerinive kavramlar
ını anlamada, sınıf ve yaş düzeyine uygun matematik problemlerini çözmede zorlanırlar.
Motor-Koordinasyon Alanı: Özel öğrenme güçlüğünde okuma yazma gibi becerilerin yanı sıra ince motor beceriler, denge ve motor-koordinasyonla ilgili çeşitli sorunlargörülmektedir. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler tekrarlandıkça otomatikleşmesi öngörülen motor becerilerde sorun yaşarlar. El tercihinde gecikir (sağ ve sol eli karışık kullanmak), yap boz, küpler, lego gibi oyuncaklarla oynamada zorlanırlar. Kalemi hatalı tutar, şekillerin çizimine yanlış yönden başlar, geometrik şekillerin çiziminde (modelden bakarak doğru kopya etme) güçlük yaşarlar.
İnce motor becerilerin yanı sıra kaba motor becerilerde ve koordinasyonda (ritmik hareket etmek, el çırpmak, merdiven inip-çıkmak, sek sek oynamak, zıplamak, top atmakyakalamak,ip atlamak ve bisiklet sürmek vb.) sorunlar yaşarlar. Bu bireylerin kazaya yatkın ve sakar (takılmak, sendelemek, düşmek, devirmek, düşürmek vb.) oluşları dikkatçekicidir. El yazıları bozuktur. Sağ ve solu karıştırırlar. Ayakkabı, kravat bağlamada,daha küçük yaşlarda düğme iliklemede ve yardımsız giyinmede zorlanırlar. Ardışık hareketler gerektiren takım sporlarında başarısızdırlar.
Bellek Alanı: Gelen bilgi beyinde kaydedilir, anlaşılır, yorumlanır ve daha sonra kullanılmak üzere bellekte kullanılır. Özel öğrenme güçlüğünde kısa süreli, uzun süreli ve
işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşanır. Özel öğrenme güçlüğü olan birey; şiirleri,
şarkıları, çevresindeki kişilerin isimlerini, işittiklerini, gördüklerini ve bunların sırasını,
sürekli tekrarlanan işleri yapmayı hatırlamada güçlük çeker (yemekten önce eliniy
ıkamayı unutma, günler, aylar, sayılar ve alfabenin ardışıklığını hatırlayamama gibi).
Yeni öğrendiği bilgiyi hatırlamada ve sırasıyla anlatmada zorlanır. Okul araç-gereçlerini
sıkça kaybeder ya da okulda unutur.
Dikkat-Konsantrasyon Alanı: Dikkat dağınıklığı algıda bozukluğa neden olabilir ya da
algı bozuksa dikkat dağılabilir. Bireyin algıladığı uyarıcıya tepki göstermesi için dikkatiniona yöneltebilmesi gerekir. Özel ö
ğrenme güçlüğü olan bireyler sözlü yönergeleri
dinlemede, izlemede zorlanır. Dikkatini bir noktaya odaklamakta güçlük çeker, dikkat
süresi kısadır. Okurken, yazarken de dikkat problemi yaşar.
Sıralama-Organizasyon Alanı: Özel öğrenme güçlüğü olan birey haftanın günlerini,
ayların, mevsimlerin, sayıların, alfabenin harf sırasını karıştırır. Ayrıca belirli bir sıraiçinde yap
ılması ya da bilinmesi gereken şeylerin sırasını karıştırır, dinlediği, okuduğu bir
öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırır, sözlü ya da yazılı olarakdü
şüncelerini sırayla ifade etmekte güçlük çeker, sıralı çizimlerde ardışıklığı sürdüremez.
Özel öğrenme güçlüğü olan birey, her zaman yaptığı işleri yerine getirmede, biri
şe başlamada ve bitirmede zorlanır. Araç-gereçlerini temiz, düzenli bir şekilde korumada,
ödevlerini ve projelerini planlamada, yaptığı işleri kontrol etmede güçlük çeker.Dü
şüncelerini düzenlemede ve düzgün bir sırada ifade etmede de zorlanır. Bu bireyler
verimli ders çalışma konusunda akranlarına oranla daha fazla sıkıntı yaşayabilirler.davranabilir, arkada
ş edinmede güçlüğü olabilir. Arkadaşları tarafından kolay
yönlendirilebilir. Jest ve mimikleri anlamada güçlük yaşadığından (kızgınlık ifadesinianlayamamak vb.) ileti
şimde, duygularının kontrolünde zorlanır, aşırı tepki gösterebilir,
düşünmeden harekete geçebilir. Değişikliklere zor uyum sağlar. Duygulanımları sıkde
ğişir, benlik saygısı düşüktür ve kendisine güveni azdır. Öğrenmeyle ilgili çok sayıda
travmatik yaşantıları vardır. Enuresis, enkopresis, karın ağrısı, okul reddi, okuldan kaçmagibi sekonder davran
ış bozuklukları görülür.
Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler öğrenme için gerekli olan bilişsel stratejigeli
ştirebilme güçlüğü yaşayabilirler. Akademik alanlarda yetersizlikleri vardır. Ancak bu
bireyler tüm belirtileri taşımayabilir ve/veya bu belirtileri farklı yoğunlukta gösterebilirler.
Güçlü Oldukları Alanlar: Özel öğrenme güçlüğü olan bireylerin akademik becerileri aynı
yaş ve zekâ seviyesindeki akranlarından daha düşük bir düzeyde olmasına rağmen güçlü,
yetenekli oldukları alanlar da bulunmaktadır. Bu bireyler meraklı ve çevrelerine karşı ilgiliolabilir, ilgi duyduklar
ı alanlarda daha kolay kavrayabilirler. Sözcükler yerine resimlerle
düşünebilirler. Sezgisel yolla problem çözme becerileri ve hayal güçleri gelişmiş olabilir.Yarat
ıcıdırlar. Pratik çözüm yolları bulabilirler. Bir matematik sorusunu kâğıt kalem
kullanmadan zihinden çözebilirler. Bir makineyi kılavuzu okuyup çalıştırmak yerine bir
bakışta anlayıp çalıştırabilir ve icatlar yapabilirler.
PROGRAMIN DÜZEYİ
Program, zekâsı normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen okuma-yazma
veya matematik becerilerde yaşıtlarına ve zekâsına oranla düşük başarı gösteren özelö
ğrenme güçlüğü olan her yaştaki bireyin genel özellikleri dikkate alınarak gelişimsel
yaklaşımla hazırlanmıştır.
PROGRAMIN GENEL AMAÇLARI
Program ile bireylerin;
ı günlük yaşamda kullanmaları,
geliştirmeleri beklenmektedir.
PROGRAM İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR
programında yer alan genel amaçlara ulaşmasını sağlayıcı nitelikte belirlenmiştir.2. Program
ı oluşturan modüller ve kazanımlar bireylerin yaşadığı güçlükler göz önünde
bulundurularak hazırlanmıştır. Bireyin ihtiyaçlarına göre aynı anda birden fazlamodülden kazan
ımlar bireysel eğitim programına dâhil edilebilir.
ğildir. Modüller arasındaki geçişler, birey için önerilen modülde
yer alan kazanımlardaki yeterlilik düzeyi bireysel gelişim raporu da dikkate alınarakyap
ılır.
ğretme sürecinde modülde belirtilen gerekli araç-gereç ve donanımlar sağlanmalıdır.
ğu diğer yetersizlik alanına ait programlardan birey için uygun olan modüller
belirlenerek bireysel eğitim programına dâhil edilmelidir.6. Bireyin e
ğitim planı doğrultusunda bağlı olduğu rehberlik ve araştırma merkezi, varsa
devam ettiği okul ya da kurum ve diğer ilgili kuruluşlarla iş birliği yapılmalıdır.Bireyin e
ğitim planı, yapılacak çalışmalar, öneriler konusunda varsa devam ettiği
kurum/okul personeli (sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, özel eğitim öğretmeni, branş
öğretmeni, kurum psikoloğu, okul öncesi öğretmeni vb.) ile görüş alışverişi yapılarak
bireyin gelişimi desteklenmelidir. Bireyin destek eğitim sürecinin sonunda devam ettiğikurum taraf
ından hazırlanan gelişim raporu ve ekinde birey kazanımlarının günlük
yaşama geçişini ve kalıcılığını sağlayacak öneriler, bağlı olduğu rehberlik ve araştırmamerkezinin yan
ı sıra bireyin ailesine, 2828 sayılı yasa ile devlet koruması altında
bulunan bireyin yasal vasi statüsünde olan kuruma, varsa devam ettiği okulun rehberlikve psikolojik dan
ışma servisine iletilmelidir.
ığı, farklı öğrendiği, öğrenme için daha fazla zaman ayırması ve çaba göstermesi
gerektiği uygun bir dille anlatılmalıdır. Bu şekilde birey eğitim sürecinde belirlenenhedeflere ula
şmak için etkin katılım gösterecektir.
geçişinin ve yaşantı zenginliğinin sağlanması için çevresi ile iletişimde bulunacağı
oyun, drama, tiyatro, gezi, spor vb. etkinliklere bireysel eğitim programı içinde yer
verilmelidir.
anlaşılır biçimde olmalı, etkinlik süresince bireyin yönergeye uygun davranmasınayönelik gerekli destek sa
ğlanmalıdır. Kurallar ve beklentiler net ve açık bir şekilde
oluşturulmalıdır. Kurallar oluşturulurken olumlu ifadeler kullanılmalıdır. Ayrıcakurallar s
ık sık hatırlatılmalıdır. Kuralların bozulması durumunda karşılaşılabilecek
sonuçlar ifade edilmelidir.
ulaşmaları ve başarı duygusunu yaşamaları önemlidir. Etkinlikler, eğitim araç vegereçleri bireyin geli
şim özelliğine ve ilgisine uygun olarak kolaydan zora, resimden
yazıya doğru hazırlanmalıdır. Etkinliklere başlarken bireyin dikkatini toplamayayönelik giri
ş yapılmalıdır. Eğitim sırasında hangi konuların işleneceği bireye
açıklanmalı, etkinlikler arasında kısa molalar verilecek şekilde plan yapılmalıdır.Bireylerin olumlu davran
ışları pekiştirilmeli, motivasyonlarını ve ilgilerini desteklemek
amacıyla yaş ve düzeylerine uygun pekiştireçler verilmelidir. Etkinliklerin süresibireyin özellikleri dikkate al
ınarak ayarlanmalıdır.
ği stratejiler geliştirerek kendine yeterli ve bağımsız
çalışabilmesi desteklenmelidir. Örneğin; okuduğunu anlamayı artırmak için kendikendini sorgulama tekni
ği bireye öğretilebilir. Bunun için bireyin kendisine “Bu metne
neden çalışıyorum?”, “Metnin ana fikri ne?” gibi sorular sorarak nasıl daha fazla bilgiedinebilece
ğini araştırması sağlanabilir. Ayrıca bireylerin kendi hatalarını kendilerinin
bulmasına olanak verilmelidir.12. Program
ı uygulayan personel tarafından destek eğitim programı kapsamında uzman
desteği alınabilir. Gerektiğinde psikiyatrist, dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist ve
aile terapisti ile işbirliği yapılabilir.
PROGRAMIN YAPISI
Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı hedeflenen amaçlara ulaşmayı
sağlayacak çeşitli modüller ve bu modüllere yönelik kazanımlardan oluşmaktadır. Her bir
modülde bireylerde ulaşılması beklenen kazanımlar, içeriği, açıklamalar ve ölçme
değerlendirme bölümleri yer almaktadır. Modüller bireyselleştirilmiş eğitim programı
hazırlama ve uygulamaya imkân sağlayacak şekilde, kendi içerisinde bütünlüğü olan ve
birbirini işlevsel olarak tamamlayacak yapıda hazırlanmıştır.Modüllerde yer alan kazan
ımlar bireye kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumlardan
oluşmaktadır. Modüller uygulayıcıya rehber olabilmesinin yanında eğitim kurumlarınınuygulayaca
ğı eğitime de bir standart getirdiği gibi ölçme değerlendirme sürecini de
kolaylaştırmaktadır.
Modüller ve Süreleri
Program “Öğrenmeye Hazırlık, Okuma Yazma ve Matematik” olmak üzere üç
modülden oluşmaktadır.
MODÜLÜN ADI SÜRESİ
Öğrenmeye Hazırlık 300 ders saati
Okuma Yazma 250 ders saati
Matematik 200 ders saati
ÖĞRENME VE ÖĞRETME SÜRECİ
Programın amacına uygun olarak yürütülebilmesi için öğrenme ve öğretme
sürecinin etkili olarak kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle aşağıdaki hususlara dikkat
edilmelidir:
özellikleri ile öğrenme biçimleri dikkate alınmalıdır.
ulaşılabilmesi için zaman kullanımı en doğru şekilde planlanmalıdır.
materyaller seçilmelidir.
kolaydan zora doğru aşamalı olarak hazırlanmasına ve uygulanmasına
dikkat edilmelidir.
özelliklerine uygun olmasına özen gösterilmelidir.
stratejilerini kullanabilmeleri için uygun ortamlar hazırlanmalı ve
etkinliklerle çeşitlendirilmelidir.
Eder?
Özel öğrenme güçlüğü olan birey için BEP geliştirme birimince hazırlanacak
Bireyselleştirilmiş Eğitim Planları, gelişim basamakları göz önüne alınarak hazırlanmış
olan Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı’na dayalı olarak oluşturulacaktır.
BEP hazırlanırken bireyin güçlük yaşadığı alanlar ile akademik performansı
belirlenmelidir. Performans alınırken esas olan, programda belirtilen kazanımların
hangilerini yapabildiğidir. Bireyin gerçekleştiremediği kazanımlar, verilecek eğitim içinyol gösterecektir. Bu amaçla Ölçme ve De
ğerlendirme bölümünde örneği verilen Kaba
Değerlendirme Formu kullanılarak bireyin programın hangi düzeyinde performansgösterdi
ği tespit edilebilir.
Modüller içerisinde yer alan kazanımlar, aynı zamanda gelişim basamaklarına vebireyin yetersizlik türünde ula
şabileceği olası maksimum düzey göz önünde
bulundurularak hazırlanmıştır. BEP içerisinde yer alacak uzun dönemli hedefler ve bunaba
ğlı kısa dönemli hedefler, bireyin yetersiz olduğu kazanımlardan öncelik sırasına göre
belirlenecektir. Verilecek eğitim etkinliği sonunda ilerlemeyi ölçmek için yapılacakde
ğerlendirme süreci, yine programa dayalı olarak gerçekleştirilecek olup bireyin
BEP’inde yer alan kazanımlarla sınırlı olacaktır. “Ölçme ve Değerlendirme” bölümündeörne
ği verilen Performans Kayıt Tablosu kullanılarak bireyin ay içerisindeki kazanımları
net olarak görülecektir. Bu performans tablolarında bireyin gelişim düzeyine temel teşkileden basamaklar tan
ımlanmış olup gerekli olduğunda bu basamaklara ait alt hedefler
oluşturulabilir.Modül içerikleri hem performans al
ımında hem de değerlendirmede kontrol listesi
olarak kullanılabilecek şekilde hazırlanmış olup uygulamacının günlük çalışmaplanlamas
ında görülecektir. Yıl sonunda toplam ilerlemeyi görmek ve rehberlik ve
araştırma merkezine bireyin geldiği düzeyi bildirmek için “Ölçme ve Değerlendirme”bölümünde verilmi
ş olan Dönem Sonu Bireysel Performans Değerlendirme Formu
kullanılacaktır.
Özel öğrenme güçlüğü tanısının haricinde bireyin başka yetersizliği olması
durumunda diğer yetersizliğin belirtileri, özellikleri ve bireyin bu yetersizliğe yönelik
ihtiyaçları dikkate alınarak BEP hazırlanmalı, BEP hazırlama aşamasında bu engeleyönelik destek e
ğitim programlarından bireyin ihtiyacına uygun kazanımlara yer
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Nedir?
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı, özel eğitime ihtiyacı olan bireyin gelişimi veya
ona uygulanan programın gerektirdiği disiplin alanlarında (öz bakım, akademik beceriler,sosyal beceriler, ileti
şim vb.) eğitsel gereksinimlerini karşılamak üzere uygun eğitim
ortamlarından (okul, özel eğitim okulu, özel sınıf, mesleki eğitim merkezi vb.) ve destekhizmetlerden (destek e
ğitim odası, sınıf içi yardım, dil ve konuşma terapisi, fiziksel
rehabilitasyon vb.) en üst düzeyde yararlanmasını öngören yazılı dokümandır. Bu dokümanaile, ö
ğretmen ve ilgili uzmanların iş birliği ile planlanır ve bireyin ailesinin onayı ile
uygulanır.
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Ögeleri Nelerdir?
Ayrıntılı değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak hazırlanan, bireyin
yapabildikleri ve yapamadıklarının betimlenmesidir.
İlerlemelerin görülebilmesi için performans düzeyinin betimlenmesi son derece
önemlidir. Çünkü bu betimlemeler değerlendirme sonuçlarının açık ve anlaşılırolmas
ını ayrıca bireyin belirli gereksinimlerini tanımlamayı ve öncelik sırasına
dizmeyi sağlar.
dikkate alınarak belirlenen bir yılın sonunda gerçekleşecek uzun dönemli
amaçlar
Uzun dönemli amaç; bireyin bir öğretim dönemi ya da bir öğretim yılı sonunda
gerçekleştirmesi istenen davranışlardır. Yıllık amaçlar da denilebilir. Uzundönemli amaç seçiminde; bireyin önceki ba
şarısı, bireyin var olan performans
düzeyi, bireyin tercihleri, seçilen amaçların uygulanabilirliği, bireyin öncelikligereksinimleri, amaçlar
ın kazanımı için ayrılan zaman göz önünde
bulundurulmalıdır. Uzun dönemli amaçlar;a) Bireyin var olan performans düzeyi ile ilgili olmal
ı,
ç) Anlamlı olmalı,
Bireyin var olan performans düzeyi ile uzun dönemli amaç arasında kalan ve
daha kısa sürede gerçekleştirilen amaçlardır. Kısa dönemli amaç ifadelerindebirey, beklenen davran
ışın tanımlanması, davranışın koşullarının belirlenmesi
(sözel istekler ya da yönergeler, yazılı istekler ya da yönergeler, araç-gereçler,gereksinim duyulan yard
ım düzeyi, çevresel ortam ve uyarlamalar) ögelerine
yer verilmelidir.
biteceği süreyi, değerlendirme zamanlarını belirten bir zaman çizelgesi
değerlendirileceğinin belirtilmesi
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları Nasıl ve Kimler Tarafından Geliştirilir?
BEP’in geliştirilmesi için bireyi farklı alanlarda değerlendirecek, onun normal, özel
ve destek hizmetlerden en üst düzeyde yararlanmasını sağlayıp kararları alacak bir ekipolu
şturulur. Bu ekipte, kurum yöneticisi, özel eğitim öğretmeni, sınıf öğretmeni, kurum
psikoloğu veya rehber öğretmeni, ihtiyaca göre dil ve konuşma terapisti, odyolog,fizyoterapist, sosyal çal
ışmacı, tıp ve sağlık personeli gibi farklı uzmanlar bulunur. BEP
ekibinin anahtar üyesi bireyin ailesidir. BEP toplantılarına duruma göre bireyin kendisi de
katılabilir.
Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler öğrenirken daha farklı tekniklere gereksinim
duyarlar. Öğretim programlarında çoklu duyuya dayalı öğretim tekniklerinin kullanılması
gerekmektedir. Aşağıda yer alan tekniklerin hepsi öğretim programının içinde yer
almalıdır.
Anlatım (Sunuş): Anlatım yöntemi, sözlü anlatım gerektiren bütün eğitim-öğretim
faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Bu yöntem bilgi düzeyindeki davranışlarınkazand
ırılmasında etkilidir. Ayrıca aynı anda çok sayıda kişiye hitap edilebilmesi
nedeniyle avantajlıdır. Ancak bu yöntem daha çok işitme organına hitap ettiğinden tekba
şına yetersizdir. Bu yöntemin etkili olabilmesi için diğer bütün metotlarla birlikte
kullanılmalıdır.
Soru-Cevap: Soru-cevap yöntemi, başka yöntemlerin içinde kullanılan soru-cevap
tekniğinden ayrı olarak dersin baştan sona soru-cevap şeklinde işlenmesidir. Soru-cevapyönteminin uygulamas
ı genellikle tartışma ve yoklama (sınav) şeklinde olmaktadır. Burada
diyalogdan ziyade, çok kişi arasında belli bir konuda sistemli bir fikir alışverişi sözkonusudur. Soru-cevap yöntemi bireyin dinleme ve fikir üretme becerisini geli
ştirir,
hatırlama, yargılama, değerlendirme, karar verme ve yaratıcı düşünmesini sağlar. Bireyi
güdüler ve sosyalleştirir.
Tartışma: Tartışma, iki veya daha çok kişinin karşılıklı konuşarak, birbirini
dinleyerek, eleştirerek, gerektiğinde sorular sorarak herhangi bir konuyu incelemesinedayanan bir ö
ğretim yöntemidir. Bu yöntem bireye nasıl tartışılacağını öğretir. Bireyin
eleştiri yapma ve karşıt düşünceleri hoşgörü ile karşılama yeteneklerini geliştirir. Bireykendini kontrol etmeyi ve disiplinli davranmay
ı öğrenir. Bireye konuyu çözümleme,
kavrama, yorumlama ve problem çözmede yardımcı olur.
Problem Çözme: Bireyin aktif olarak katıldığı, bilgi ve duygusal öğrenmenin bir
arada olduğu bir öğretim yöntemidir. Problem çözme yönteminde öncelikle problemtespit edilmeli, problemi iyice anlama, s
ınırlandırma ve tanımlama yapılmalı, problemin
kaynağı olan ve problemi etkileyen faktörler tespit edilmeli ve probleme yönelik çözümyollar
ı geliştirilmelidir. Bu yöntem ile birey akıl yürütme, karar verme, sebep-sonuç ilişkisi
kurma, yardımlaşma ve başkalarının görüşlerinden faydalanmayı öğrenir. Ayrıca birey
planlı ve düzenli çalışma alışkanlığı, kendine güven ve sorumluluk duygusu kazanır.
Gezi-Gözlem: Eğitim-öğretimde gözlem, varlık ve olayların kendi tabii
ortamlarında plânlı ve amaçlı olarak incelenmesi demektir. Bunun yanında gözlem, sınıfabaz
ı nesneler getirilerek sınıflarda da yapılabilir. Gözlem yönteminde bireyin birçok duyu
organı devreye sokulduğu için öğrenilen bilgilerin kalıcılık oranı yüksek olmaktadır.
Laboratuar (Deney): Bireyin bilgilerini gözlem ve deneyler yaparak kazandığı,
teorik bilgileri pratik olarak uyguladığı bir yöntemdir. Bu yöntem araştırmayı teşvik ederekbireyin analiz, sentez ve gözlem becerilerini art
ırır. Birçok duyuya hitap etmesi nedeniyle
öğrenilenlerin unutulmaması ve gerektiğinde kullanılabilmesini kolaylaştırır.
Örnek Olay İncelemesi: Bu yöntemde bir olay sözel olarak veya resim, film gibi
tekniklerle sınıfa getirilir. Bireyler bu olayın nedenlerini, gelişimini ve mümkünsonuçlar
ını ortaya koyup tartışırlar. Bilgi ve tecrübelerini burada uygulanmaya koyarlar.
Bu yöntem bireyin soyut düşüncelerini uygulamaya dönüştürme, bağımsız düşünme, fikir
üretme ve tartışma becerilerini geliştirir.
Drama: Drama yöntemi sosyal hayat içinde ortaya çıkabilecek çeşitli durumları,
bireylerin oyuncu olarak katıldıkları çeşitli sahneler içinde ortaya koymasıdır. Bireye hangidurumlarda nas
ıl davranılması gerektiğini yaşayarak öğreten bir yöntemdir. Bireyin
problem çözme, dinleme, anlama, akıcı konuşma ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir.
Yaratıcılığını ve ifade becerisini artırır.
Beyin Fırtınası: Bir konuya çözüm getirmek, karar vermek ve fikir üretmek için
kullanılan yaratıcı bir tekniktir. Bu teknikte öncelikle sorunun ne olduğu belirlenmeli veetkinlik zaman
ı sınırlandırılmalıdır. Etkinlik sona erdiğinde analiz ve değerlendirme
yapılmalıdır.
Gösteri: İzleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel
ilkeleri açıklamak için başvurulan tekniktir. Bu tekniği uygulamak için etkin hazırlıkgerekir. Bu tekni
ği kullanırken bilinmeyen terimlerin kullanılmasından kaçınılmalı ve
bireylerde merak uyandıracak sorular sorulmalıdır.
Rol Oynama: Bireyin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade
etmesini sağlayan tekniktir. Rol oynama bireye, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi,beceri ve anlay
ış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma
temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir.
Benzetim: Sınıf içinde öğrencilerin bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici
çalışma yapmalarına olanak sağlayan bir tekniktir. Benzetim tekniğinin uygulanmasındaö
ğrencilerin iç görüleri gerçektir ancak eğitimci tarafından ortaya konan durum ya da olay
yapaydır. Bu teknikle bireyin analiz ve sentez yapabilme, iletişim kurabilme becerileri
geliştirilir.
Bireyselleştirilmiş Öğretim: Bireyler arasındaki bireysel farklılığın giderilmesi,
her öğrencinin öğrenme hızına uygun düşecek bir öğretim yapılması, öğretiminbireyselle
ştirilmesi ile mümkündür. Bireysel öğretim tekniğinde öğretim, öğrenci
merkezlidir. Bu teknik bireylerin öğretim etkinliğine aktif olarak katılma, nasıl
öğreneceklerini kararlaştırma vb. sorumlulukları yüklenmelerini gerektirmektedir.
Aktif Öğretim: Bireyin öğrenme sürecine doğrudan ve etkin olarak katılmasıdır.
Aktif öğrenmede öğrenilenler tartışılır, hipotezler oluşturulur, inceleme ve araştırmalaryap
ılır. Bireye öğrenme sürecinin her aşamasında karar verme fırsatı tanınır. Birey kendi
zaman planını yapar, istediği öğrenme amaçları ve etkinliklerini seçer, kendi gelişimlerini
ölçer, kendi hatalarını ve başarılarını belirler.
Bilgisayar Destekli Öğretim: Bilgisayarın bir dersin öğretiminde araç olarak
kullanılmasıdır. Bilgisayar destekli öğretim sürecinde tekrar ve alıştırma, birebir öğretim,benzetim, problem çözme, e
ğitsel oyun gibi çeşitli amaçlarla kullanılabilir. Bilgisayar
destekli öğretim öğrenciye geliştirdiği düşünme becerilerini kullanma fırsatı sunar. Uygunö
ğretim programları sayesinde birey kendi hızına göre çalışır ve istediği kadar tekrar
yapma imkânına kavuşur.
Çoklu Duyuya Dayalı Öğretim: Görme, işitme, dokunma, koklama ve tat alma
duyularının iki ya da daha fazlasının bir becerinin öğretilmesinde bir arada kullanılmasıdır.Özellikle görme ve i
şitme duyusu ikilisinin diğer duyularla desteklenmesi, öğretimin
etkinliğini artırmaktadır. Bilişsel süreçleri geliştirmede yer alan etkinliklerin bazıları çokluduyuya dayal
ı öğretimde de bulunmaktadır. Çoklu duyuya dayalı öğretimde ağırlık
akademik konularla ilgili hazırlanmış araç-gereç üzerinde yoğunlaşmaktadır. Çok duyuluö
ğretim yaklaşımında çocuğun öğrenme problemlerinin düzeltilmesi için gerekli olan
bilişsel süreçlerin geliştirilmesi sırasında diğer duyu organları da işe koşulmaktadır.
Eğitim ortamı, bireyin etkileşimde bulunduğu ve öğretme-öğrenme etkinliklerinin
meydana geldiği çevredir. Psikolojik, sosyal ve fiziksel boyutları olan bu çevrenin, eğitimetkinliklerine uygun olarak düzenlenmesi gerekir. E
ğitim ortamlarına ilişkin uygulamaların
yeterli düzeyde bilinmesi ve amaca uygun olarak düzenlenmesi, eğitim için en temelko
şullardandır.
Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı’ndaki “Öğrenmeye Hazırlık”,“Okuma Yazma” ve “Matematik” modüllerinde belirlenmi
ş kazanımların
gerçekleştirebilmesi için ortamın fiziki özelliklerinin (birey sayısı, ışık, hava, ses, gürültü,görünüm vb.) çok yönlü ileti
şim sağlayacak biçimde düzenlenmesi gerekir.
Modüllerde kullanılabilecek araç ve gereçler aşağıda verilmiştir.
Oyuncaklar: Yapılandırılmış kutu oyunları (hafıza kartları, kızma birader, bil
bakalım kim, bil bakalım nerede vb.), yap bozlar, legolar, dikkat yoğunlaştırıcı hareketlioyuncaklar, dart, kovalar, mikado, içe geçmi
ş halkalar, kum havuzu, su havuzu, plastik
meyveler, hayvan taşıt ve mutfak araç-gereç maketleri, yapı inşa oyuncakları, delikli tahta,takma ç
ıkarma tahta araç-gereçler, top, küp, tahta labirent, sesli oyuncaklar, tak-çıkar
oyuncakları, boncuklu labirent
Müzik Aletleri: Zil, davul, def, flüt, piyano, org, (orff aletleri) ritim çubukları
Akademik Becerileri Destekleyecek Malzemeler: Geometrik şekiller, çivi tahtası
(geobord), bloklar (birlik, onluk, yüzlük sayma ve işlem blokları), üç boyutlu harfler,
sayılar, tangram, boncuk, fasulye, resimli kartlar, öykü kartları, ses CD’leri, atlas, harita,
kroki, bilgisayar, konsol oyunları (Wii, play station, nintendo)
Kitaplar: Boyama kitapları, kavram kitapları
Diğer Malzemeler: Mandal, ip, boyalar, kutular, oyun hamurları, çeşitli kalınlıkta
renkli kalemler, kalem tutuşunu destekleyecek aparatlar, ayna, lastik, renkli fon kartonlar,farkl
ı boylarda kavanoz, kutu ve şişeler, renkli kumaşlardan kesilmiş şerit kurdeleler,
zımpara kâğıtları gibi araç-gereçler kullanılabilir.